Trần Thanh Hà

Luật pháp hóa vay ngang hàng là một bước quan trọng trong việc quản lý và phát triển thị trường P2P Lending tại Việt Nam. Trong bối cảnh mô hình này đang phát triển mạnh mẽ trên thế giới, việc nghiên cứu và áp dụng các biện pháp pháp lý phù hợp sẽ giúp thúc đẩy sự phát triển bền vững, an toàn và hiệu quả của hoạt động vay ngang hàng tại Việt Nam.

Tình hình P2P Lending trên thế giới

Xu hướng phát triển

Trong những năm gần đây, cho vay ngang hàng (P2P Lending) đã trở thành một xu thế mới, thay thế các khoản vay truyền thống từ ngân hàng thương mại. Mô hình này đặc biệt hấp dẫn đối với các cá nhân và doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa – những đối tượng thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn từ các ngân hàng truyền thống do rủi ro cao và thiếu dữ liệu tín dụng.

Các nền tảng P2P Lending giải quyết vấn đề này bằng cách sử dụng quy trình tự động và các mô hình rủi ro tín dụng dựa trên dữ liệu phi truyền thống, giúp giảm chi phí và tăng hiệu quả. Những quốc gia có thị trường P2P Lending lớn nhất thế giới bao gồm Trung Quốc, Mỹ, Anh và Nhật Bản.

Rủi ro và thách thức

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, P2P Lending cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Nhà đầu tư có nguy cơ mất vốn và người vay có thể phải chịu lãi suất cao trong trường hợp thiếu nguồn vốn đầu tư. Các cơ quan quản lý phải đối mặt với thách thức bảo vệ các bên tham gia khỏi rủi ro hệ thống, duy trì một thị trường công bằng và an toàn, đồng thời khuyến khích sự phát triển của mô hình này để hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Các nguyên tắc quản lý

Các nguyên tắc quản lý hoạt động P2P Lending trên thế giới bao gồm:

• Cung cấp kênh đầu tư an toàn: Đảm bảo nhà đầu tư có kênh đầu tư an toàn và hiệu quả.
• Tiếp cận vốn hợp lý: Giúp người vay tiếp cận nguồn vốn với điều kiện hợp lý.
• Phân biệt rủi ro vỡ nợ: Đánh giá và phân biệt đối tượng vay dựa trên rủi ro vỡ nợ.
• Giảm thiểu rủi ro tín dụng: Cung cấp thông tin chính xác về rủi ro tín dụng cho nhà đầu tư.
• Duy trì thị trường cạnh tranh: Đảm bảo sự cạnh tranh giữa các nền tảng P2P để tránh rủi ro hệ thống.
• Tăng cường sức mạnh trong khủng hoảng: Đảm bảo hoạt động cho vay vẫn tiếp tục mạnh mẽ trong thời kỳ suy thoái kinh tế.
• Đóng góp cho kinh tế thực: Hỗ trợ nền kinh tế thực và mang lại lợi ích cho xã hội.

Mặc dù đây là những nguyên tắc quản lý chung cho hoạt động vay ngang hàng, tuy nhiên trên thế giới, mỗi quốc gia lại có một phong cách quản lý khác nhau, có nước tập trung vào việc thắt chặt tài chính, có nước lại nới lỏng điều này. 

Tình hình cho vay P2P Lending tại Việt Nam

Hiện trạng phát triển

Trong thị trường tài chính toàn cầu gần đây, mô hình cho vay ngang hàng (P2P Lending) đã trở thành một xu hướng nổi bật, thay thế cho các hoạt động cho vay truyền thống của ngân hàng. 

Tại Việt Nam, P2P Lending đang từng bước hình thành và phát triển mạnh mẽ. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 100 công ty P2P Lending, bao gồm cả các công ty đã đi vào hoạt động chính thức và một số công ty đang trong giai đoạn thử nghiệm như Tima, Trust Circle, Vay mượn, Lendmo, Wecash, và InterLoan. Tuy nhiên, con số thực tế có thể lớn hơn do chưa có thống kê chính thức từ các cơ quan quản lý.

Các nền tảng P2P Lending tại Việt Nam chủ yếu hoạt động theo phương thức truyền thống, tập trung vào khách hàng vay tiêu dùng và các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa. Các khoản vay thường là vay tín chấp, tập trung ở các thành phố lớn và có nguồn vốn nhỏ. Lãi suất cho vay không quá 20%/năm, nhưng thu nhiều loại phí như phí tư vấn, phí trả nợ trước hạn. Tổng các khoản phí và lãi khách hàng phải trả có thể lên đến 30% – 50%/tháng.

Thách thức và cơ hội

Bên cạnh những tiềm năng phát triển, thị trường P2P Lending tại Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức. Các ngân hàng Việt Nam đang hướng tới áp dụng các nguyên tắc của Basel II, yêu cầu các ngân hàng phải thận trọng hơn trong việc cấp tín dụng và nâng cao các yêu cầu cho vay. Điều này tạo ra khó khăn cho khu vực kinh tế tư nhân trong việc huy động vốn, mở ra cơ hội cho các mô hình P2P Lending phát triển để đáp ứng nhu cầu này.

Một số công ty P2P Lending đã thành lập các liên kết với các ngân hàng để cung cấp dịch vụ tài khoản cho khách hàng đầu tư, như Công ty cổ phần Interloan hợp tác với Sacombank, Nam Á Bank và Vietcapital Bank; Công ty cổ phần Tima và Ngân hàng Quốc dân (NCB), Ngân hàng thương mại cổ phần Nam Á (Nam A Bank); Công ty cổ phần Lendbiz hợp tác với Ngân hàng Thương mại cổ phần Xăng dầu Petrolimex (PG Bank), Ngân hàng Quốc tế (VIB).

Các quy định pháp lý hiện hành

Pháp luật hiện hành của Việt Nam chưa có một đạo luật riêng hoặc văn bản quy phạm pháp luật chỉ để điều chỉnh hoạt động cho vay ngang hàng. Hoạt động này không được xếp vào một dạng hoạt động cấp tín dụng theo Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). 

Theo quy định tại Điều 4 của Luật này, “cấp tín dụng” là việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng hoặc cam kết sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng các nghiệp vụ như cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các hình thức cấp tín dụng khác. Theo đó, các nền tảng P2P không phải là tổ chức tín dụng hợp pháp tại Việt Nam và hoạt động của chúng không được xếp vào hình thức cấp tín dụng chính thức.

Tuy nhiên, khi pháp luật hiện hành chưa có quy định nào cấm hoạt động cho vay ngang hàng, các hợp đồng P2P Lending chịu sự điều chỉnh bởi các quy định về hợp đồng trong Bộ luật Dân sự năm 2015, đặc biệt là các quy định về hợp đồng vay tài sản tại Điều 465 và Điều 466. Theo đó, bên cho vay và bên vay đều có các nghĩa vụ và quyền lợi cụ thể, đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong giao dịch.

Rủi ro tiềm ẩn

Theo đánh giá của Ngân hàng Nhà nước, hoạt động P2P Lending tiềm ẩn nhiều rủi ro như rủi ro cho vay, rủi ro thông tin, rủi ro phòng chống rửa tiền và rủi ro an ninh mạng. Một số công ty P2P Lending lợi dụng sự thiếu thông tin và hiểu biết của người dân để quảng cáo và cung cấp thông tin sai lệch, khiến nhà đầu tư hiểu nhầm rằng các hoạt động đầu tư/cho vay qua các nền tảng P2P đều được bảo hiểm rủi ro. Hơn nữa, các nền tảng giao dịch trực tuyến chưa được cơ quan có thẩm quyền kiểm tra, đánh giá, dẫn đến nguy cơ bị tấn công mạng, đánh cắp thông tin.

Một số công ty P2P Lending còn lợi dụng mô hình này để thực hiện các hành vi bất hợp pháp như tín dụng đen, cho vay nặng lãi, và tài chính đa cấp. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho người dân mà còn tác động tiêu cực đến an ninh kinh tế và ổn định xã hội.

Một số đề xuất luật pháp hóa vay ngang hàng

Xác định cơ quan chủ quản

Trước tiên, cần xác định cơ quan chủ quản các nền tảng cho vay ngang hàng (P2P Lending) để thiết lập quy định và kiểm soát hoạt động của các nền tảng này. Cơ quan này sẽ chịu trách nhiệm cấp phép hoạt động cho các nền tảng P2P hiện hành và quản lý chúng theo khung pháp lý. Việc luật pháp hóa hoạt động cho vay ngang hàng tại Việt Nam sẽ giúp đảm bảo sự minh bạch, an toàn và hiệu quả trong quá trình vận hành, giảm thiểu rủi ro cho các bên tham gia.

Luật pháp hóa vay ngang hàng qua khung pháp lý tạm thời

Để điều chỉnh và giám sát hoạt động P2P Lending, có thể thiết lập các quy định mang tính chất tạm thời (quy định hộp cát). Các quy định này cho phép các nền tảng hiện có tham gia vào một khung pháp lý chính thức. Điều này không chỉ giúp ngăn chặn các biến tướng mà còn loại bỏ những nền tảng không hiệu quả. Quy định tạm thời có thể được điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với nhu cầu của các bên liên quan, đặc biệt trong bối cảnh thị trường P2P Lending còn mới mẻ và chưa ổn định.

Xác định vai trò của các nền tảng cho vay

Việc xác định rõ ràng vai trò của các nền tảng P2P Lending là cần thiết để đảm bảo mô hình hoạt động được minh bạch và loại bỏ các nền tảng không chính thống. Vai trò của nền tảng cũng giúp xác định rõ đối tượng khởi tạo khoản vay, từ đó phát triển thêm các quy định pháp lý hoàn chỉnh. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc kiểm soát và quản lý hiệu quả hoạt động của các nền tảng P2P Lending.

Lập quỹ dự phòng

P2P Lending là một hình thức cho vay khá rủi ro đối với các nhà đầu tư. Để thu hút sự tham gia của các nhà đầu tư, cần thiết lập một quỹ dự phòng sau khi đã luật pháp hóa hoạt động cho vay ngang hàng. Quỹ dự phòng này sẽ đóng vai trò bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư trong trường hợp rủi ro xảy ra, đảm bảo an toàn tài chính và tăng cường niềm tin vào thị trường P2P Lending.

Hỗ trợ nghiên cứu và phát triển từ bộ khoa học và công nghệ

Bộ Khoa học và Công nghệ cần hỗ trợ nghiên cứu các giải pháp công nghệ tiên tiến để cải thiện hoạt động P2P Lending. Điều này bao gồm việc phát triển các hệ thống an ninh mạng, công nghệ chống rửa tiền và các công cụ quản lý rủi ro. Sự hỗ trợ này sẽ giúp các nền tảng P2P Lending đi đúng hướng, hỗ trợ hiệu quả cho khu vực tài chính và hạn chế những rủi ro tiềm ẩn.

Lời kết

Luật pháp hóa vay ngang hàng là một bước quan trọng để phát triển và quản lý thị trường P2P Lending tại Việt Nam. Với việc áp dụng các biện pháp pháp lý phù hợp, thị trường này sẽ có cơ hội phát triển bền vững, an toàn và hiệu quả. Các đề xuất hoàn thiện pháp luật sẽ giúp hạn chế rủi ro và thúc đẩy sự phát triển của hoạt động P2P Lending, đóng góp vào sự phát triển kinh tế và xã hội của Việt Nam.

Trong bối cảnh Fintech đang phát triển mạnh mẽ, thử nghiệm cho vay ngang hàng trở thành tâm điểm chú ý của thị trường tài chính Việt Nam. Cụ thể, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam đã công bố Dự thảo Nghị định quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong vay ngang hàng (P2P Lending). Việc thử nghiệm cho vay ngang hàng là một bước tiến quan trọng nhằm xây dựng môi trường pháp lý an toàn và minh bạch cho sự phát triển của Fintech tại Việt Nam.

Fintech với sự thăng hoa mạnh mẽ tại Việt Nam

Sự thăng hoa của Fintech

Fintech tại Việt Nam đang chứng kiến sự thăng hoa với nhiều công ty khởi nghiệp và các tổ chức không phải là ngân hàng (non-banks) tham gia vào lĩnh vực này. Fintech không chỉ giúp người dùng tiếp cận các dịch vụ tài chính một cách dễ dàng hơn mà còn mang lại những giải pháp sáng tạo trong các lĩnh vực như thanh toán, chấm điểm tín dụng và cho vay ngang hàng.

Vai trò của các công ty Fintech

Các công ty Fintech tại Việt Nam đang phát triển các giải pháp hỗ trợ hoạt động ngân hàng mà không trực tiếp cung ứng dịch vụ tới người dùng cuối (end-users) hoặc các giải pháp sẽ được trực tiếp cung ứng một cách độc lập. Sự phát triển này đã giúp cải thiện hiệu quả hoạt động của các tổ chức tài chính truyền thống, đồng thời mang lại nhiều lợi ích cho người tiêu dùng.

Thách thức trong quản lý Fintech

Sự phát triển nhanh chóng của Fintech đã đặt ra nhiều thách thức cho cơ quan quản lý trong việc giám sát và quản lý. Các vấn đề như nguy cơ rửa tiền, tài trợ khủng bố, an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu người dùng và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đang trở thành những thách thức lớn. Điều này đòi hỏi các cơ quan quản lý phải có những biện pháp kịp thời và hiệu quả để đảm bảo sự phát triển bền vững của Fintech.

Dự thảo nghị định về thử nghiệm cho vay ngang hàng (P2P Lending)

Giới thiệu về dự thảo nghị định

Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã công bố Dự thảo Nghị định quy định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong lĩnh vực ngân hàng. Đây là một bước tiến quan trọng nhằm xây dựng một môi trường pháp lý thử nghiệm, giúp đánh giá và hạn chế các rủi ro tiềm ẩn, đồng thời tạo điều kiện cho các công ty Fintech phát triển các giải pháp mới một cách an toàn và minh bạch. Cơ chế thử nghiệm này bao gồm các giải pháp trong lĩnh vực ngân hàng, trong đó có Chia sẻ dữ liệu qua giao diện lập trình ứng dụng mở (Open API), Chấm điểm tín dụng và Cho vay ngang hàng (P2P Lending).

Các giải pháp Fintech được thử nghiệm

Chấm điểm tín dụng

Chấm điểm tín dụng là một giải pháp quan trọng giúp các tổ chức tài chính đánh giá khả năng tín dụng của khách hàng một cách chính xác và nhanh chóng. Việc áp dụng công nghệ này không chỉ cải thiện hiệu quả hoạt động của các ngân hàng mà còn giúp người tiêu dùng tiếp cận được các dịch vụ tài chính phù hợp với điều kiện và nhu cầu của mình.

Chia sẻ dữ liệu qua giao diện lập trình ứng dụng mở (Open API)

Chia sẻ dữ liệu qua Open API là một giải pháp tiên tiến, cho phép các ứng dụng và dịch vụ tài chính liên kết với nhau một cách hiệu quả và an toàn. Việc này giúp tạo ra một hệ sinh thái tài chính số linh hoạt, hỗ trợ các dịch vụ tài chính mới và cải thiện trải nghiệm người dùng.

Thử nghiệm cho vay ngang hàng (P2P Lending)

Cho vay ngang hàng (P2P Lending) là giải pháp kết nối trực tiếp người cho vay và người vay thông qua nền tảng công nghệ, giúp giảm bớt sự can thiệp của các tổ chức trung gian. Mô hình này mang lại nhiều lợi ích, như giảm chi phí vay, tăng lãi suất cho người cho vay, và mở rộng cơ hội tiếp cận vốn cho người vay. Tuy nhiên, nó cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không được quản lý và giám sát chặt chẽ.

Thời gian và phạm vi thử nghiệm cho vay ngang hàng

Dự thảo Nghị định quy định rằng thời gian thử nghiệm cho mỗi giải pháp Fintech tối đa là 2 năm, tính từ thời điểm được NHNN cấp Giấy chứng nhận tham gia Cơ chế thử nghiệm. Tùy vào tình hình thực tế, NHNN có thể điều chỉnh thời gian thử nghiệm để đảm bảo hiệu quả và an toàn cho các giải pháp được thử nghiệm.

Các vấn đề cần giải quyết trong mô hình P2P Lending

Rủi ro lừa đảo và gian lận trong hoạt động cho vay ngang hàng 

Trong giai đoạn gần đây, một số công ty đã lợi dụng mô hình P2P Lending để lừa đảo người dân. Những công ty này thường hứa hẹn lợi nhuận cao, lãi suất ưu đãi, nhưng thực tế lại áp dụng mức lãi suất cao hơn nhiều so với cam kết ban đầu. Điều này không chỉ gây thiệt hại tài chính cho người dân mà còn làm mất lòng tin của họ vào mô hình cho vay này.

Thiếu minh bạch và ràng buộc pháp lý

Nhiều thỏa thuận vay trong mô hình P2P Lending thiếu rõ ràng và minh bạch, dễ dẫn đến tranh chấp và khiếu kiện giữa các bên. Các thỏa thuận này thường thiếu các ràng buộc pháp lý cần thiết để bảo vệ quyền lợi của người cho vay và người vay.

Thiếu cơ chế giám sát

Hiện tại, chưa có cơ chế giám sát chặt chẽ việc sử dụng và quản lý vốn vay đúng mục đích của người đi vay. Điều này có thể dẫn đến việc sử dụng vốn sai mục đích, gây rủi ro cho cả người cho vay và người vay.

Mục đích của cơ chế thử nghiệm cho vay ngang hàng

Việc NHNN xây dựng Dự thảo Nghị định này nhằm:

• Đánh giá và hạn chế rủi ro: Tạo môi trường thử nghiệm để đánh giá các rủi ro tiềm ẩn và tìm giải pháp hạn chế rủi ro cho khách hàng.
• Xây dựng và hoàn thiện quy định pháp lý: Dựa trên kết quả thử nghiệm để xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp lý, tạo cơ sở cho sự phát triển bền vững của Fintech trong lĩnh vực P2P Lending.

NHNN sẽ tiếp tục theo dõi và đánh giá quá trình thử nghiệm để đảm bảo rằng các giải pháp Fintech, đặc biệt là P2P Lending, được triển khai một cách an toàn và hiệu quả. Những kết quả từ quá trình thử nghiệm sẽ là cơ sở để xây dựng các quy định pháp lý phù hợp, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và nhà đầu tư, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực tài chính số tại Việt Nam.

Lời kết

Việc thử nghiệm cho vay ngang hàng (P2P Lending) là một bước tiến quan trọng trong việc phát triển Fintech tại Việt Nam. Ngân hàng Nhà nước hy vọng rằng, thông qua cơ chế thử nghiệm này, các giải pháp Fintech sẽ được đánh giá và triển khai một cách hiệu quả, mang lại lợi ích cho toàn xã hội. Cơ chế thử nghiệm không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và nhà đầu tư mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển bền vững của các công ty Fintech tại Việt Nam. Việc xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp lý thông qua cơ chế thử nghiệm này sẽ giúp đảm bảo sự phát triển an toàn và minh bạch của lĩnh vực cho vay ngang hàng trong tương lai.